Smaad: spelen met iemands eer

Written by Rob on oktober 31, 2018

Als je smaad pleegt, speel je met iemands eer. Dat zeg niet ik, maar staat zo in de wet. Maar waar speel je precies mee? En waarom is dat strafbaar? En is Nederland dan ook een eercultuur? Deze en andere vragen naar aanleiding van een beschuldiging van smaad.

Eer is een ingewikkeld begrip

Het activistisch platform Femmes for Freedom vecht tegen de ongelijkheid van vrouwen ten opzichte van mannen, waarbij het speciale nadruk legt op de problemen van islamitische vrouwen: seksuele ongelijkheid, gedwongen huwelijken en eerwraak.

Op de website van Femmes for Freedom staat een uitleg van eerwraak (zie hier). In de eerste regel wordt meteen gesteld dat eer een ‘ingewikkeld’ begrip is: ‘Het [, d.w.z. eer] kan betrekking hebben op trots of status, maar het kan ook slaan op seksuele eer of familie-eer. Vooral in culturen rondom de Middellandse Zee, het Midden Oosten, Zuid- en Centraal Azië speelt familie-eer een belangrijke rol.’

Een eindje verder staat er nog: ‘Als één familielid iets oneervols doet, verliest de hele gemeenschap zijn eer.’

Dat is nogal wat: ‘iets oneervols’. Maar vage omschrijvingen als ‘kan betrekking hebben op’ en ‘slaan op’ en een kringredenering – eer slaat op seksuele eer of familie-eer – zijn met alle goeie wil geen serieuze en concrete voorlichting te noemen. Veel wijzer worden we er dus niet van. Maar daar gaat het de opstellers van deze tekst kennelijk niet om. Ze zijn immers activisten, geen muggenzifters.

In een eerder interview met de Volkskrant gebruikt de voorzitster van Femmes for Freedom, Shirin M., verder de woorden ‘eercultuur’ en ‘familie-eer’: ‘Als ik met een Nederlander zou thuiskomen, zou mijn vader me verstoten. Ik houd zielsveel van mijn ouders, ze zijn mijn drijvende kracht. Maar eercultuur en traditie zijn diepgeworteld. Ik ben 40 en het gaat nog steeds over de familie-eer’ (VK, 6-4-2018).

Een beschuldiging van smaad

Onlangs is Shirin M., in de problemen geraakt.

In 2017 heeft ze namelijk via Twitter in de publiciteit gebracht dat een man, die ik X zal noemen, in 2014 werd vervolgd wegens verkrachting van een indertijd 13-jarig meisje. Hij werd na onderzoek en berechting van het delict vrijgesproken. Shirin M. schrijft volgens het OM in haar tweets dat X naar haar mening wel degelijk schuldig is.

Hiermee heeft Shirin M. volgens het OM een grens overschreden. Hoewel X inderdaad wegens verkrachting werd vervolgd, werd hij door de rechter vrijgesproken. En daarom wordt Shirin aangeklaagd wegens smaad.

Velen hebben al aangegeven deze actie van het OM niet te begrijpen. Shirin heeft toch de beste bedoelingen? Zij komt juist op voor de slachtoffers! Heeft zij soms geschreven dat hij veroordeeld is? Op het internet is haar verdediging al begonnen!

Smaad en eer

Het interessante is nu wat mij betreft dat in de aanklacht het woord eer wordt gebruikt:

‘Smaad is het opzettelijk ‘aanranden’ van iemands eer of goede naam’, ‘met het doel om hier ruchtbaarheid aan te geven’

Dit zegt het OM in de Volkskrant. In het Wetboek van Strafrecht gaat artikel 261 over smaad.

Het lijkt me nu in het belang van Shirin M. (en Femmes for Freedom) om wat genuanceerder na te denken over de betekenis van eer. Immers, als ze anders dan op hun eigen website eer nu niet heel precies definiëren, gaan ze de aanklacht van het OM niet begrijpen.

Laten we eerst vaststellen dat het hier gaat om de Nederlandse wet en het Nederlandse OM. Zou Nederland, gezien het gebruik van de term eer zowel in de wet als door het OM, misschien ook een eercultuur zijn? Hierover straks meer.

Dus wat zou eer in deze aanklacht precies betekenen? Gaat het hier om de status of trots van X? Is het OM misschien bang dat Xs gevoelens gekrenkt zijn?

Welnee, voor zoiets zou het OM niet in actie komen.

Morele reputatie

Als je het mij vraagt, gaat het hier niet om de status of trots van X. Shirin zal worden verweten door haar actie de morele reputatie van X in diskrediet te hebben gebracht.

Dat kan voor X een behoorlijke emotionele en tastbare sociale schade veroorzaken.

Zoiets gebeurt doorgaans na beschuldigingen van moreel wangedrag. Dat morele wangedrag ligt besloten in scheldwoorden en aantijgingen als bijvoorbeeld pedo, verkrachter, hoer, racist en fascist. (Kijk voor meer informatie hier.) In dit geval gaat het om een beschuldiging van verkrachting.

Het punt is dat door Shirins tweets andere mensen, buitenstaanders, gaan veronderstellen dat X ondanks zijn vrijspraak wel degelijk ernstig moreel wangedrag heeft gepleegd, met name verkrachting, of ontucht met een minderjarige. (Wat op zich, ondanks de vrijspraak, evengoed waar kan zijn, natuurlijk.)

Hierdoor wordt X bijna automatisch het slachtoffer van stigmatisering, sociale uitsluiting en afwijzing in zijn omgeving. Nog afgezien van mails en bejegeningen door onbekenden. En afwijzingen van eventuele sollicitaties. Dat alles kan een behoorlijk grimmig karakter krijgen.

Nu X al in 2014 is vrijgesproken, en als onschuldig moet worden gezien, zijn die verwachte en voorspelbare sociale gevolgen voor hem onterecht en disproportioneel. Vandaar de strafbaarheid van de uitlatingen van Shirin in haar tweets, althans zo zal het OM redeneren.

Vrijheid van meningsuiting

Smaad is een zogenoemd uitingsdelict. Je mag je mening geven over een ander, maar niet ten koste van een ander. De wet beperkt daarom de vrijheid van meningsuiting. De rechter weegt af of het recht op vrije meningsuiting opweegt tegen het recht van de ander ‘op zijn eer en goede naam.’ (Zie hier.)

Een en ander staat trouwens los van religie en cultuur. Het kan ook niet-westerse mensen overkomen. In alle landen ter wereld bestaan wetsartikelen met betrekking tot smaad. Dit voor alle duidelijkheid.

Je eigen morele reputatie beschadigen

Uiteraard kun je door (vermeend of) daadwerkelijk eigen wangedrag ook je eigen morele reputatie beschadigen. Dat moet X ten tijde van de eerdere beschuldigingen in 2014 al zijn overkomen. En het overkomt iemand als Harvey Weinstein nu.

Als X schuldig was bevonden, kun je zeggen, zijn de sociale gevolgen onderdeel van het risico dat hij genomen heeft door het misdrijf te plegen.

Maar na een vrijspraak door de rechter geldt dat niet. Want we leven in een rechtsstaat, waarin de feiten, het bewijs en het oordeel van de rechter dienen te prevaleren en niet de mening van iemand die denkt het beter te weten. (Tenzij die zijn mening met voldoende voorbehouden presenteert.)

De eer van je familieleden beschadigen

Je kunt door (vermeend) wangedrag, zoals verkrachting of overspel, wel degelijk de morele reputatie van je familieleden beschadigen. (Maar uiteraard niet zo snel die van de hele gemeenschap, zoals de buren, schoolkinderen en voorbijgangers.)

Ook die familieleden krijgen dan te maken met sociale uitsluiting, stigmatisering en afwijzing in hun sociale omgeving. Vervelende telefoontjes, twitterberichten, haatmails, scheld- en spuugpartijen op straat en wat al niet meer. Dat wordt een afgeleid stigma genoemd. Je zult in de VS maar de zoon of dochter van Weinstein zijn. Of in Nederland de zus van Jos B., of de moeder van Joran van der Sloot.

Of je zou maar de vrouw, of de zoon of dochter van X zijn.

Geen wonder dat je bij een beschadigde eer in de stress schiet en in paniek raakt.

Is Nederland een eercultuur?

We hebben geen begrippen als eercultuur nodig om dit allemaal te begrijpen. Eer is immers niet iets exotisch. Maar goed, als je wilt: Nederland is een eercultuur, en dat is maar goed ook. Want juist omdat we een eercultuur zijn, begrijpen onze aanklagers dat eer hetzelfde is als morele reputatie.

Dat geldt ook voor alle andere mensen in de wereld. Ook zij hebben grote problemen als hun morele reputatie in gevaar komt. Dus waarom zou je een dubbele standaard invoeren?

Ik stel daarom voor dat Femmes for Freedom de tekst op de website gaat bijstellen.

Posted Under: